آیا تاکنون راجع به تفکر انعکاسی چیزی شنیده‌اید یا برای درک مفهوم آن تلاش کرده‌اید؟ این مفهوم برای اولین بار در سال ۱۹۱۰ توسط جان دیویی در کتاب «چگونه می‌اندیشیم» که برای معلمان طراحی شده بود، معرفی شد. این مفهوم، دربرگیرنده‌ی اندیشه و ملاحظات شخصی از یادگیری خویشتن است و با در نظر گرفتن موفقیت‌ها و شکست‌های شخصی، نشان می‌دهد که کدام یک اثربخش بوده، کدام یک اثری نداشته و چه اصلاحاتی باید صورت بگیرند. تفکر انعکاسی، مفهومی است که براساس آن از یادگیرنده خواسته می‌شود تا که درباره‌ی نحوه‌ی تفکر خود فکر کند. وقتی در نکته‌ای باریک می‌شوید، می‌توانید تجربه‌ای در برابر چشم بگذارید، زمان‌بندی آن را محک بزنید و قدر چیزهایی که تاکنون بی‌اعتنا از کنارشان رد شده‌اید را بدانید. بنابراین دورنمای درست را تشخیص خواهید داد. برای آشنایی بیش‌تر با نظریه تفکر انعکاسی و جنبه‌های مهم آن، با این مقاله از سایت آموزشی آن آکادمی همراه باشید.
نظریه تفکر انعکاسی چیست؟
نظریه تفکر انعکاسی (Reflective Thinking Theory) که به آن تفکر بازتابی و یا منطقی نیز گفته می‌شود، به‌معنای داشتن تصویر بزرگ‌تر از یک موضوع خاص و درک کلیه‌ی پیامدهای آن می‌باشد. درواقع، تفکر انعکاسی یک نوع ارزیابی فردی است که از آن به‌عنوان تجربه مفیدی از آگاهی نام می‌برند. این روش فکری مشخص می‌کند در زندگی، چه چیزی واقعاً برای شما مهم است. افراد دارای تفکر انعکاسی، تجربه و موقعیت خاصی را بازبینی کرده و از آن یاد می‌گیرند تا بتوانند در آینده بهتر با آن شرایط روبه‌رو شوند. البته این مفهوم فقط به نوشتن برنامه‌های آینده و اقدامات گذشته، برنمی‌گردد. بلکه به چرایی و دلیل انجام کارها و اهمیت آن‌ها نیز مرتبط می‌شود. این موضوع اغلب احساسات، واکنش‌ها و هیجانات شما را نیز در بر خواهد گرفت. اما آنچه که در مسیر تفکر انعکاسی، همواره باید به آن توجه داشت، اصل صداقت و خودداری از تفسیر شخصی است.
همچنین بخوانید: استراتژی یادگیری ترکیبی (Blended Learning) چیست؟
ابعاد اصلی در تفکر انعکاسی
سه بعد اصلی در افرادی که از نظریه تفکر انعکاسی استفاده می‌کنند، وجود دارد:
۱. خودشناسی: تفکر انعکاسی با خودشناسی، فکر کردن درمورد خود، انتقاد از خود، پرسش‌گری، بررسی تجربیات و آنچه که جهان‌بینی را شکل می‌دهد، شروع می‌شود.
۲. بهبود فردی مستمر: مرحله‌ی بعد از تفکر انعکاسی، بهبود فردی است. حال از نقاط قوت و ضعف خود آگاه شدید، می‌توانید درک کنید که باید روی چه چیزهایی تمرکز کنید و بدانید که چه مواردی را در خودتان تقویت نمایید.
۳. توانمندی خود: درنهایت، وقتی‌که متوجه شدید چه چیزهایی موجب پیروزی دائمی شما می‌شوند، می‌توانید قدرت کنترل و ایجاد تغییرات لازم در زندگی را داشته باشید. وقتی ببینید که چه توانایی‌هایی داشته‌اید و چه پیشرفت‌هایی در کارتان کرده‌اید، انگیزه می‌گیرید و باسرعت بیشتری رو به جلو حرکت می‌کنید.
مزایای استفاده از تفکر انعکاسی
ازآنجایی‌که جامعه‌ی ما پیچیده‌تر و اطلاعات نیز دسترس‌پذیرتر شده‌اند و نسبت به گذشته با سرعت بیشتری تغییر می‌کنند، می توان گفت که استفاده از نظریه تفکر انعکاسی به طور فزاینده‌ای در جهان امروز مهم شده است. تفکر انعکاسی، افراد را به این کار وامی‌دارد تا به‌واسطه‌ی بازاندیشی به مسیرهای تازه قدم بگذارند و راهکارهای حل مسئله‌ای را که پیش از این به‌کار رفته‌اند، تغییر دهند. در ادامه‌ی این بخش راجع برخی از مهم‌ترین مزایای استفاده از این روش را آورده‌ایم:
- کاهش استرس، بهبود روابط و افزایش مهارت‌های استدلالی (به‌ویژه استدلال عینی)
- انگیزه‌ی افراد برای انجام کارها افزایش می‌یابد و بدون هیچ‌گونه ترسی به استقبال چالش‌های جدید می‌روند.
- اعتماد به‌نفس و آگاهی افراد افزایش می‌یابد و با خیال راحت به استفاده از دانش خود در موقعیت‌های دیگر می‌پردازند.
- نظریه تفکر انعکاسی، یک طرز فکر پیش‌برنده در زندگی است که نه‌تنها موجب بهبود حافظه می‌شود، بلکه به بهینه‌سازی فرآیند تصمیم‌گیری نیز کمک می‌کند.
- نظریه تفکر انعکاسی به افراد کمک می‌کند تا چشم‌انداز خودشان را توسعه دهند و از دیدگاه‌ها و افکار نو یا متفاوت، استقبال کنند و نقطه‌نظرات دیگران را بهتر درک نمایند.
- این روش، به پیشرفت شخصی و حرفه‌ای افراد بسیار کمک می‌کند. با شناخت و درک بهتر خود می‌توانید متوجه شوید که کجا باید تلاشتان را به بهترین شکل متمرکز کنید.
- برای افراد این فرصت را فراهم می‌آورد تا گامی به عقب برداشته و درباره‌ی چگونگی حل مسائل و ارائه‌ی مجموعه‌ای خاص از راهکارهای حل مسئله برای رسیدن به هدف مناسب، فکر کنند.
اهمیت استفاده از تفکر انعکاسی در امر یادگیری چیست؟
باتوجه به تمام مواردی که در بخش قبلی ذکر شد، می‌توان گفت که استفاده از نظریه تفکر انعکاسی در طول یادگیری بسیار مهم است و به یادگیرنده کمک خواهد کرد تا راهکارهایی را ارائه دهد که بتواند از دانش جدید و متغیر برای موقعیت‌ها و مسائل دشوار بهره گیرد. تفکر انعکاسی با ترغیب افراد برای ایجاد پیوند بین دانش متغیر یا تازه کسب‌شده و درک پیشین، به آنان کمک می‌کند تا مهارت‌های تفکر سطح بالا را در خود گسترش داده، درباره‌ی اصطلاحات انتزاعی و مفهومی بیاندیشند، راهکارهای ویژه را به شیوه‌های جدید به کار ببرند و در نهایت تفکر خود و راهکارهای یادگیری‌شان را بشناسند.
شاید این مقاله هم برایتان مفید باشد
آشنایی با چند راهکار موثر برای تقویت حافظه و یادگیری سریع
راهکارهایی برای تقویت تفکر بازتابی در دانش‌آموزان
بسیار مهم است که بتوانیم از نظریه تفکر انعکاسی برای پیشرفت دانش‌آموزان دوران راهنمایی در امر یادگیری استفاده کنیم و این مهارت را در آنان تقویت نماییم. چراکه آن‌ها در سن نوجوانی قرار دارند و در این برهه‌ی زمانی، رشد عقلی، هیجانی، اجتماعی و جسمانی را تجربه می‌کنند. با استفاده از اقدامات زیر می‌توان به ایجاد تفکر بازتابی و انعکاسی در ذهن دانش‌آموزان کمک کرد:
- محیط حمایتی هیجانی در کلاس درس ایجاد کرده تا به بازنگری نتایج کمک شود.
- در طول پژوهش، توضیحاتی را برای هدایت فرآیندهای تفکر دانش‌آموزان فراهم آورید.
- تجارب یادگیری باید طوری طراحی شوند که شامل مشاوره از معلم‌ها و هم‌کلاسی‌ها باشند.
- با پرسیدن پرسش‌هایی که در پی دلایل و شواهد هستند، دانش‌آموزان را به اندیشه و تفکر وادارید.
- برای دانش‌آموزان به‌قدر کافی زمان انتظار فراهم آورید تا بتوانند هنگام پاسخ‌گویی به پرسش‌ها بیاندیشند.
- امکان بررسی وضعیت یادگیری را فراهم آورید؛ آنچه شناخته‌شده، آنچه هنوز شناخته‌شده نیست، و آنچه را که آموخته شده است.
- ارائه‌ی تکالیف معتبر در طول فعالیت‌های یادگیری، شامل داده‌های بدساختار (ill-structured data) برای ترغیب تفکر انعکاسی.
- گنجاندن راهنمای مطالعه یا سازمان‌دهندگان پیشرفت در درس‌های کلاسی که دانش‌آموزان را به اندیشه درباره‌ی یادگیری‌شان وامی‌دارد.
- فراهم‌آوردن محیط‌های یادگیری اجتماعی، مانند کارهای گروهی که در آن‌ها ذاتاً همه هم‌سن‌وسال هستند و در آن دانش‌آموزان می‌توانند از دیدگاه‌های یکدیگر باخبر شوند.
- ایجاد محیط یادگیری کم‌ساختار (less-structured learning environment) که سبب شود دانش‌آموزان بررسی کنند آنچه به آن می‌اندیشند مهم است.
سخن آخر
در این مقاله از آکادمی آموزش آنلاین آن آکادمی به بررسی نظریه تفکر انعکاسی و اهمیت استفاده از آن پرداختیم. گفتیم که تفکر انعکاسی به افراد این فرصت را می‌دهد که خود را از هیجان‌های شدید، تجربه‌های خوب یا بد کنار بکشند و با دیدگاه بهتری به مسائل اطراف نگاه کنند. این روش همچنین موجب افزایش اعتماد به‌نفس افراد در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند تا ایده‌ها و تجارب خود را در بافت‌های ظریف‌تری جای دهند. حال که با مفهوم تفکر انعکاسی آشنا شدید، می‌توانید آن را به بخشی طبیعی از زندگی و روند تفکر خود تبدیل نمایید. پیوسته از تجربه‌های خود درس بگیرید، رشد کنید و به اهدافی که می‌خواهید برسید.